үст

Кыргызча

(преимущественно с личными притяж. аффиксами; без притяж. аффикса теряет конечный т; ср. аст) верх поверхность;
үстөлдүн үстүндө на столе;
үстөлдүн үстүнө кой поставь на стол;
үстүлөрүнө чапан кийишет сверху они надевают чапан;
ат үстүнөн
1) сидя на коне;
ат үстүнөн аңгемелешкенче айыл жакка кайрылып сүйлөшсөк кантет? а что если бы нам вместо того что беседовать сидя на конях завернуть в сторону аула?
2) перен. мимоходом на ходу (несерьёзно не вплотную подойти к делу);
үстүнө чымын конбойт или южн. үстүдөн шамал өтпөйт (о важничающем человеке) на него (и) муха не сядет или над ним (и) ветер не пройдёт;
үстүндө тиккен үйү астында аскан казаны жок над ним нет поставленной юрты внизу у него нет котла с варевом (т.е. он не имеет ни крова ни пищи);
жолдун үстүнө на дорогу (выйти выехать положить поставить и т.д.);
жолдун үстүнө чыгыңыз выходите (выезжайте) на дорогу (напр. с обочины);
калың карды үзөңгүсү менен жиретип Адыл жолдун үстүнө тартты прорезая стременами глубокий снег Адыл выехал на дорогу;
астын-үстүнө келтирди он перевернул всё вверх дном;
анын үстүнө
1) на него;
2) сверх того кроме того;
үстүбүздөгү жыл текущий год;
үстүбүздөгү жылы в текущем году;
үстүбүздөгү доор наша эпоха;
үстү оор тартып он почувствовал на себе тяжесть (напр. ноши);
үстүнө кир- или үстүнө кел- войти прийти к кому-л.;
директордун үстүнө кирип кетти он вошёл к директору (напр. в кабинет);
жалгыз отуруп калдыңыз элдин үстүнө кирбейсизби? что вы один сидите? выйдите к людям (напр. в помещение где собрались люди);
коноктордун үстүнө киргенден тартынып турат он стесняется выйти к гостям (туда где сидят гости);
Гүлайга кокусунан конок үстүндө кездештим с Гюлай я случайно встретился в гостях;
мен хандын астына барышым ылайыкпы же менин үстүмө келиши ылайыкпы? (из сказки) мне ли удобнее пойти к хану (астына) или хану прийти ко мне (үстүмө) ?
сенин үстүңө келбейби? разве он не придёт к тебе (сам) ?
хан келинди көрөлү деп үстүнө чакырып алды (из сказки) хан желая посмотреть молодуху позвал ее к себе (туда где он находился);
дал үстүнөн чыгыпсың ты прямо в точку попал; ты как в воду смотрел;
окуянын үстүнө басып келди он подошёл к месту где происходило событие;
тамактын үстунөн чыктым я попал как раз к еде к угощению;
бул сөз да фактынын так үстүнөн чыкты эти разговоры точно совпали с фактами;
жумуштун үстүнөн чыктым я появился там в тот момент когда шла работа;
кылмыш үстүндө кармалды он пойман на месте преступления;
үстүнөн түштүң ты попал в точку; ты точно угадал;
эрди жоо үстүнөн көр погов. героя смотри у врага (т.е. при встрече с врагом);
иш үстүнөн калтыр- отстранить от дела от работы;
эл үстүнөн жашагандар живущие за счёт народа (или за счёт других) тунеядцы;
күндүр-түндүр иштөөнүн үстүндө он работает и день и ночь;
үстүңөн арыз берем я на тебя подам жалобу;
катын үстүнө катын ал- жениться повторно имея жену;
күнү үстүнө бер- ист. выдать замуж в качестве не единственной жены;
үстү-үстүнө ещё и ещё; опять и опять; то и дело;
папиросту үстү-үстүнө тартты он курил папиросу за папиросой;
үстү-үстүнө мактай берет он рассыпается в похвалах;
атына үстү-үстүнө камчы (или камчы үстүнө камчы) уруп то и дело нахлёстывая своего коня плетью;
үстү-үстүнө кубанып безмерно радуясь;
үстү-баш или үст одежда;
үстү-башы дурус он прилично одет;
үстү-башы жупуну он очень просто одет;
кардыбыз ток үстүбүз бүтүн мы сыты и одеты;
жеңилдин асты оордун үстү менен жүр- отлынивать от трудного и искать лёгкого;
үстүнө (или үстү-астына) түшө калат
1) он уже и не знает как угодить; он готов на руках носить;
бала дегенде үстүнө түшө калат на ребёнка он не надышится;
2) он перед ним лебезит; он перед ним мелким бесом рассыпается;
асты-үстүнө (или үстү-астына) түшүп жалынат он усиленно и льстиво упрашивает;
он лебезит;
үстүнөн көрсүн пусть он ждёт у себя (угроза);
бул ашыма келбесе Көкөтөйдүн найзакерден сан балбан так үстүнөн көрсүн де фольк. если он не прибудет на (устраиваемую мной) тризну то несметное число силачей копейщиков Кокетея пусть он увидит у себя (в юрте или в ауле);
бул тилимди албаса үй үстүнөн атышып Музбурчакты бүктөтөм фольк. если он не внемлет этим моим словам то в его юрте (или в его ауле) я Музбурчака согну (умерщвлю);
үстүн кыл-
1) сделать так чтобы кто-л. оказался сверху (напр. в борьбе);
2) перен. помочь стать победителем;
Коңурду кудай астын кыл Манасты кудай үстүн кыл фольк. Конгура боже сделай побеждённым Манаса боже сделай победителем.